BIOGRAMY POLSKICH CHEMIKOW

MICHAŁ SĘDZIWÓJ
1566-1636

alchemik- pionier chemii

Na przełomie XVI i XVII w. Zyskał europejską sławę jako alchemik. Urodził się 02.02.1566 w okolicach Sącza. Studiując na Akademii Krakowskiej zetknął się tam z modną podówczas alchemią. Wpłynęła na to zwłaszcza bliska znajomość z jej zapalonym amatorem, Mikołajem Wolskim, który finansował eksperymenty Sędziwoja. Wiele podróżował pogłębiając swą wiedzę na zagranicznych uczelniach. Według krążących legend Sędziwój miał posiąść tajemnicę tzw. kamienia filozoficznego, czyli substancji umożliwiającej rzekomo przemianę metali nieszlachetnych na srebro i złoto. Fama ta przysporzyła mu sławy, ale była również przyczyną kłopotów i napaści ze strony zazdrosnych o sukcesy alchemików. Sędziwój korzystał przez całe życie z opieki możnych mecenasów, m.in. króla Zygmunta III Wazy, dla którego wypełniał misje dyplomatyczne. Ostatnie lata życia spędził w Krawarzu na Morawach. Sędziwój był pionierem chemii. Zdobywszy poważną wiedzę wprowadził pewien porządek do chaosu ówczesnych poglądów alchemicznych. Usystematyzował wiadomości z dziedziny chemii i geologii. Był też lekarzem. Pod koniec życia zajmował się w Czechach górnictwem rud i hutnictwem metali. Pozostawił sporo łacińskich prac alchemicznych, m.in. o kamieniu filozoficznym(1604) i o siarce(1615). Doczekały się one licznych wznowień i przekładów na niemiecki, czeski, francuski, holenderski, włoski, angielski i rosyjski. W jego alchemicznych dziełach znajdujemy pewne całkiem nowe idee, np. jakby domysły na temat istnienia tlenu. Sędziwój mówi bowiem o życiodajnym i koniecznym dla podtrzymania ognia pierwiastku znajdującym się w powietrzu, który nazywa "ukrytym w powietrzu pokarmem życia" i "lotną, niewidzialną saletrą filozofów". Podał również wiele praktycznych wskazówek, ddotyczących metod rozpoznawania, otrzymywania i oczyszczania rozmaitych związków chemicznych, w pełni więc zasługuje na miano jednego z pionierów chemii.

JĘDRZEJ ŚNIADECKI
1768-1838

pionier nowoczesnej chemii

Brat Jana, urodził się 30.11.1768 koło Żnina. Kształcił się w Krakowie, a na dalsze studia wyjechał do Włoch, gdzie w 1793 uzyskał stopień doktora medycyny. Następnie podróżował po Europie Zachodniej, zatrzymując się na dłużej w Wielkiej Brytanii. Po powrocie do kraju otrzymał w 1797 Katedrę Chemii na Uniwersytecie Wileńskim. Zainicjował tu wykłady w języku polskim (zamiast tradycyjnie stosowanej łaciny). Zyskały one wielką popularność- uczęszczała na nie cała inteligencja wileńska. Wykłady ilustrował pomysłowymi doświadczeniami. Śniadecki był w Polsce pionierem nowoczesnej chemii opartej na najnowszych zdobyczach światowej nauki. Opracował też polską terminologię chemiczną. W 1800 w Wilnie ukazał się jego pierwszy polski podręcznik chemii. W latach 1804-1811 wydał 2-tomową "Teorię jestestw organicznych", w której dokonał śmiałej próby ujęcia zjawisk życiowych z punktu widzenia chemii i fizyki, stwierdzające m.in., że "życie w przyrodzie polega na ciągłej przemianie formy, a w każdej pojedynczej istocie na nieustannej przemianie materii". Książka doczekała się tłumaczenia na niemiecki, francuski i rosyjski, a poglądy te torowały drogę nowoczesnej fizjologii i biochemii. Prowadził rozległą praktykę lekarską, wykładał medycynę, kierował kliniką chorób wewnętrznych, publikował rozprawy medyczne, popularyzował zagadnienia związane z higieną i dietetyką. Był też współzałożycielem i pierwszym przewodniczącym Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego. Brał żywy udział w umysłowym i kulturalnym życiu Wilna. Był jednym z twórców i prezesem "Towarzystwa Szubrawców"- liberalnej organizacji zwalczającej zacofanie, obskurantyzm i próżniactwo. Zajmował się też filozofią stojąc podobnie jak brat na gruncie racjonalizmu. Głosił jedność materialną świata żywego i nieożywionego. Zmarł na wsi pod Wilnem 12.05.1838.

MARCELI NENCKI
1847-1901

pionier nowoczesnej fizjologii

Urodził się w Boczkach (pow. Sieradzki) 15.01.1847. Początkowo studiował filologię porównawczą na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1864 wyjechał na studia do Jeny, a następnie do Berlina, gdzie w 1870 uzyskał doktorat medycyny za rozprawę "Utlenianie związków aromatycznych w organizmie zwierzęcym". W Berlinie zajął się nową dziedziną- biochemią, której pozostał wierny aż do śmierci. W 1872 Nencki przeniósł się do Berna (Szwajcaria), gdzie najpierw pracował jako docent w Instytucie Patologicznym, a następnie wykładał chemię fizjologiczną na wydziale lekarskim miejscowego uniwersytetu. Zorganizował tu Instytut Fizjologii, który zyskał szeroki rozgłos. Zjeżdżali do Nenckiego uczeni z całej Europy. Nencki zajmował się rozległą problematyką chemii i fizjologii oraz zastosowaniami medycznymi i farmaceutycznymi. Prowadził studia nad biologią chorób wywoływanych przez drobnoustroje (dyfterytu, cholery, dżumy zwierzęcej). Badając chemizm bakterii odkrył m.in. bakterie zdolne do życia w atmosferze beztlenowej. Wynalazł nowy środek leczniczy- salol. W 1891 przeniósł się do Petersburga, gdzie objął kierownictwo sekcji chemicznej nowo powstałego Instytutu Biologii Doświadczalnej. Kieriował tu badaniami barwnika krwi, z którego wyodrębnia wspólnie z Janem Zaleskim heminę. Współpracując ze sławnym I.P. Pawłowem ustalił, że miejscem syntezy mocznika w organizmie jest wątroba. Nencki pozostawił 111 oryginalnych prac naukowych, głównie z chemii organicznej i fizjologii oraz bakteriologii. Utrzymywał ścisłe kontakty z Polską, publikował wiele po polsku i często odwiedzał kraj. Po raz ostatni był w Polsce na rok przed śmiercią na Zjeździe Przyrodników i Lekarzy w Krakowie. Wygłosił wtedy odczyt, w którym nakreślił z rozmachem program przyszłych badań w zakresie biochemii. Zmarł 14.10.1901 w Petersburgu. Jego imieniem nazwany został Instytut Biologii Doświadczalnej PAN.

STANISŁAW KOSTANECKI
1860-1910

pionier chemii i barwników roślinnych

Urodził się 16.04.1860 w Myszkowie w woj. poznańskim. Kształcił się w szkole realnej w Poznaniu, a od 1181 na Wydziale Filozofii Uniwersytetu w Berlinie. Dświadczenie w dziedzinie chemii, w której z czasem zasłynął, zdobywał jako asystent berlińskiej Szkoły Politechnicznej. Prace naukowe Kostaneckiego dotyczyły głównie budowy i syntezy naturalnych barwników roślinnych. Wraz z K. Liebermannem publikował prace o syntezie barwników azowych. Następnie wykazał związki pomiędzy budową alizaryny i jej pochodnych, a ich barwiącymi własnościami. Wespół z A. Bystrzeckim opracował syntezę dwuhydroksykrantonu(1885), co otworzyło nowe możliwości w dziedzinie żółtych barwników roślinnych. Wespół z S. Niementowskim opublikował syntezę kwasu nitrokokkowego(1885), co stanowiło ważny etap na drodze do urzeczywistnienia syntezy kwasu karminowego(jednego z barwników koszenili). W 1886 przeniósł się do słynnej Szkoły Chemicznej w Miluzie w Alzacji, gdzie na stanowisku asystenta dyrektora kierował pracami z zakresu chemii organicznej, farbiarstwa i drukarstwa. Sformułuował wówczas pierwsze wnioski o charakterze ogólniejszym, tzw. Reguły Kostaneckiego, które następnie rozwinął we własną teorię barwności(1896). Zdobył pozycję naukową i otrzymuje wiele ofert przemysłowych. W 1889 uzyskał doktorat filozofii na Uniwersytecie w Bazylei, a w 1890 został Profesorem Uniwersytetu w Berlinie. Tworzy tu własną szkołę naukową, która wkrótce zdobyła sławę w dziedzinie badań nad naturalnymi barwnikami roślinnymi. Kostanecki opublikował ok. 200 prac naukowych po niemiecku i polsku. Utrzymywał ścisłe kontakty naukowe z Polską. Wokół niego zgromadziła się w Bernie liczna grupa chemików polskich. Jednym z jego uczniów był K. Funk. W 1900 zgodził się objąć katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Plany te pokrzyżowała choroba i śmierć. Umarł w Wurzburgu 15.11.1910. Pochowano go w Kazimierzu koło Łodzi.

LEON MARCHLEWSKI
1869-1946

mistrz analizy chemicznej

Leon Paweł Marchlewski, brat działacza rewolucyjnego Juliana(1866-1925), urodził się we Włocławku 15.12.1869. Kształcił się w Szwajcarii, gdzie studiował na Politechnice i Uniwersytecie w Zurychu w efekcie czego uzyskał doktorat. W latach 1890 - 1892 pracował jako asystent przy Katedrze Chemii Politechniki w Zurychu. Dokonał tu pierwszych swych prac z zakresu analizy chemicznej, w której osiągnął prawdziwe mistrzostwo- opracował metody wykrywania i oznaczania niewielkich ilości siarki w związkach chemicznych pod postacią siarczków oraz zestawił tablice zależności pomiędzy gęstością (ciężarem właściwym), a procentowością wodnych roztworów kwasów azotowego i solnego. Następnie przeniósł się do Anglii, gdzie był asystentem w prywatnej pracowni dra Schunka w Manchester(1892-1896), a potem prowadził pracownię badawczą w jednej z fabryk barwników sztucznych(1896-1899). Tam pracował nad ustaleniem wzoru cukru prostego- glikozy. Badając chlorofil i hemoglobinę doszedł do śmiałego wniosku, że obie te substancje, zbliżone pod względem wzoru sumarycznego i właściwości, powinny być jednakowego pochodzenia. Udowodnił to faktem, iż po przeróbce chemicznej otrzymano z nich jedną wspólną substancję macierzystą- hemopyrol. W 1896 Marchlewski wysłał swą publikację na ten temat znanemu biologowi Marcelemu Nenckiemu. Nawiązała się w ten sposób długotrwała współpraca obu uczonych w tym zakresie, a jej wyniki zostały przedstawione na Akademii Umiejętności w Krakowie w 1901. W tym czasie Marchlewski przeniósł się do Krakowa, gdzie w latach 1900-1906 kierował Zakładem Badania Środków Spożywczych. W 1906 został Profesorem Chemii Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opublikował w kraju i za granicą ponad 150 prac naukowych. Wydał kilka podręczników chemicznych. Podstawową pracę dotyczącą chemii chlorofilu opublikował po niemiecku w Brunszwiku w 1909. Umarł w Krakowie 16.01.1946.

KAZIMIERZ FUNK
1884-1967

odkrywca witamin

23.02.1884 w Warszawie, tam też skończył gimnazjum w 1900. Następnie wyjechał na studia do Szwajcarii; początkowo studiował biologię w Genewie, potem przeniósł się do Berna, na chemię, którą ukończył uzyskawszy w 1904 doktorat pod kierownictwem S. Kostaneckiego. W następnych latach pracował w Instytucie Pasteura w Paryżu oraz w pracowni laureata nagrody Nobla, Emila Fischera, profesora chemii organicznej Uniwersytetu Berlińskiego. Później przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie prowadził szerokie badania nad przyczyną egzotycznej choroby beri- beri. Po długotrwałych i żmudnych doświadczeniach na szczurach i gołębiach odkrył i wyodrębnił z otrąb ryżowych pierwszą witaminę. Wyniki tych prac ogłosił wstępnie w 1911. Prowadził dalsze prace wykrywając obecność witaminy w rozmaitych pokarmach: drożdżach, mleku, mózgu wołowym. W 1912 opublikował pełne wyniki wraz z wnioskami i po raz pierwszy wprowadził nazwę witamina. Wysunął wówczas również słuszne przypuszczenie, że wiele chorób, jak np. krzywica czy szkorbut, wywołanych jest brakiem witamin. W czasie I Wojny Światowej przenosi się do Stanów Zjednoczonych. Pracował tam w instytutach przemysłowych m.in. nad uzyskaniem koncentratów witaminowych do celów leczniczych. W 1923 przyjechał do Warszawy do Państwowego Instytutu Higieny, gdzie pracował m.in. nad wyizolowaniem hormonu- insuliny. Badał wpływ witaminy B1 na przemianę węglowodanową, zajmował się kwasem nikotynowym. Jednak warunki pracy w Warszawie były zbyt skromne, toteż w 1927 przeniósł się do Paryża, gdzie prowadził w specjalnie zbudowanym ośrodku w Rueil- Malmaison badania nad hormonami oraz środkami leczniczymi. Po wybuchu II Wojny Światowej przeniósł się na stałe do Stanów Zjednoczonych. Funk pozostawił ponad 200 opublikowanych prac naukowych. W ostatnim okresie życia Funk zajmował się badaniem przyczyn raka. Zmarł 19.01.1967.

powrót na stronę Katedry Elektrochemii

powrót na stronę Politechniki Lubelskiej